Dominantie

Lange tijd dachten we dat we wel wisten hoe het zat met dominantie bij paarden: er is eén paard in de kudde het meest dominant, die is de baas (de alfamerrie).
En het volgende paard is nummer twee, dan komt nummer drie, enz.

Intussen is er meer wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en daaruit blijkt dat het niet zo simpel ligt.

In grote lijnen is het zo, dat dominantie afhankelijk is van een aantal factoren, zoals leeftijd, lichaamsgrootte, gewicht of hoe lang een paard al in de kudde thuis hoort en de temperament van het paard. Maar dat wil nog niet zeggen dat een groot paard altijd per definitie dominant is over een kleiner paard.

Wie is dominant?

Je kan het beste vaststellen welk paard dominant is, als je twee paarden ziet die hetzelfde willen, bijvoorbeeld hetzelfde plukje gras. Het paard dat het plukje gras weet in te pikken, de winnaar dus, is het dominante paard. Het paard dat zich terugtrekt of wegloopt, de verliezer, is het ondergeschikte paard.
Maar het feit dat het ene paard het plukje gras heeft ingepikt, wil nog niet zeggen dat het straks, als beide paarden bij de waterbak staan, ook als eerste gaat drinken. Het is best mogelijk, dat dan het paard dat daarnet dominant was, nu bij de waterbak aan het kortste eindje trekt en dat het paard dat eerder ondergeschikt was nu dominant is.

Daarom zeggen we dat dominantie context-gebonden is. Dat wil zeggen, het hangt van de situatie, van de hulpbron en hoe graag een paard die wil hebben, af welk paard dominant is. Als een paard erge dorst heeft, zal hij eerder geneigd zijn anderen weg te jagen dan wanneer hij eigenlijk geen dorst had. Het kan ook uitmaken of er een goede vriend(in) van eén van de paarden in de buurt is.
Om vast te stellen welk paard dominant is, moet je twee paarden in verschillende situaties en bij verschillende hulpbronnen – zoals gras, water, schaduw, beschutting – observeren, zodat je kan zien wie er meestal wint en wie er meestal verliest. Dan kan je zeggen welk dier over het algemeen dominant is en welke over het algemeen ondergeschikt. Als een paard meestal ‘wint’ van een bepaald ander paard is hij dominant is over het andere paard. Maar dan nog wil dat niet zeggen dat het dominante paard altijd wint.

Hierarchie?

Dominantie speelt zich dus altijd af tussen twee paarden en binnen 1-op-1 relaties. Het zegt altijd iets over de verhouding tussen twee paarden en niet over de verhoudingen binnen de grotere groep. Elk paard in de kudde weet welke positie hij inneemt ten opzichte van een ander paard. Maar dat wil nog niet zeggen dat de paarden een helder inzicht hebben in hoe alle andere paarden zich ten opzichte van elkaar verhouden.
Er bestaat wel een soort kudde-hierarchie, maar dat is geen strikte hierarchie die in een recht lijntje van boven naar beneden loopt.
Zo kan bijvoorbeeld voorkomen dat paard A dominant is over paard B, paard B dominant over paard C en paard C op zijn beurt dominant over paard A. Dus A stuurt B weg van het lekkerste plukje gras, B stuurt C weg maar als C A tegenkomt, stuurt hij A weer weg. Dit is dus een soort driehoeksrelatie.
En de hierarchie die geldt voor het grazen hoeft niet precies hetzelfde te zijn als de hierarchie die geldt voor de beste beschutting als het regent.

Ga weg!

Wat het dominante paard tegen het andere paard zegt komt eigenlijk hier op neer: Ga weg, dit is van mij! Je kan een dominant paard met recht ook egoistisch noemen. Het stuurt andere paarden weg om iets voor zichzelf te houden. Niet echt leuk gezelschap voor ondergeschikte dieren. Dezen blijven dan ook bij voorkeur uit de buurt van hele dominante dieren, en vermijden zodoende de confrontatie. Voor ons kan het dan moeilijk te zien zijn hoe het precies zit met de dominantie-verhoudingen binnen de groep.

Maar ook als ze bij elkaar in de buurt komen, kan het gebaar waarmee het ene het andere paard wegjaagt heel subtiel zijn, of is alleen al de uitstraling van het dominantere paard voldoende. Dan weet je alleen maar dat er toch een confrontatie geweest is, omdat je hebt geobserveerd dat het ondergeschikte paard wijkt voor het andere paard. Soms gedraagt een dominant paard zich weliswaar agressief, maar als de verhoudingen eenmaal duidelijk zijn, komt dat bijna niet meer voor.
Dat neemt niet weg dat over het algemeen de meer dominante paarden die paarden zijn die agressiever en vasthoudender zijn dan de anderen.

Lees verder over leiderschap in een kudde.

Meer lezen?

Daniel Mills en Kathryn Nankervis, Gedrag van het paard.
George H. Waring, Horse Behavior